Azja

Azja (gr. Ἀσία Asía, łac. Asia) – część świata, razem z Europą tworząca Eurazję, największy kontynent na Ziemi. Z powodów historycznych i kulturowych sama Azja bywa również nazywana kontynentem (zob. alternatywne listy kontynentów). Nazywana jest często kontynentem wielkich kontrastów geograficznych.

Sąsiaduje z Europą od zachodu, Afryką od południowego zachodu, Oceanem Indyjskim i Australią od południowego wschodu oraz Pacyfikiem od wschodu. Dokładny przebieg zachodniej granicy geograficznej przedstawiony jest w haśle granica Europa-Azja.

Obszar Azji to 44,6 mln km² powierzchni lądów, co stanowi około 30% powierzchni wszystkich lądów. Ma charakter wyżynno – górski (wyżyny stanowią 75% powierzchni tego kontynentu – średnia wysokość Azji stanowi prawie 1000 m n.p.m.). Azję zamieszkuje 4.5 mld ludzi (dane z 2015 roku), co stanowi 60% ludności świata.

Skrajnym punktem na północy jest przylądek Czeluskin (77°43′N), na południu przylądek Piai (1°16′N), na zachodzie zaś przylądek Baba (26°05′E), a na wschodzie przylądek Dieżniowa (169°40′W). Rozciągłość równoleżnikowa równa jest około 8600 km, zaś rozciągłość południkowa 8400 km. Linia brzegowa, wraz z wyspami, wynosi powyżej 70 000 km długości.

W Azji znajduje się 48 niepodległych państw (włącznie z państwami tylko częściowo leżącymi w Azji), 6 państw nieuznawanych na arenie międzynarodowej oraz 14 terytoriów autonomicznych. Na terenie kontynentu leżą także 4 terytoria niesamodzielne.

• Największe państwo to Rosja (17 075 253 km²)^[1], a najmniejsze – Malediwy (298 km²).
• Najwięcej ludzi mieszka w Chinach (1 319 175 346), a najmniej na Malediwach (359 008).
• Najdalej wysunięte punkty Azji:
  • na północ – przylądek Czeluskin na półwyspie Tajmyr w Rosji (77°43’N),
  • na południe – przylądek Piai (Bulus) na Półwyspie Malajskim w Malezji (1°16’N),
  • na wschód – Przylądek Dieżniewa na Półwyspie Czukockim w Rosji (169°40’W),
  • na zachód – przylądek Baba na półwyspie Azja Mniejsza w Turcji (26°03’E).

Ludy Azji

AŁTAJSKIE LUDY, ludy z grupy tur., mong., i mandżursko-tunguskiej spokrewnione etnicznie i językowo; z pierwotnych siedzib (Mongolia, Mandżuria i pn. Chiny) na skutek migracji (I-XIII w.) rozprzestrzeniły się na znacznych obszarach Azji Środkowej, Azji Mniejszej i Europy Wsch.; obecnie niemal wszystkie zamieszkują Chiny, Mongolię, Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Turkmenistan, Azerbejdżan, Rosję, Iran i Turcję; pierwotny typ gospodarki - koczownicze pasterstwo i myślistwo - ulegał stopniowym zmianom aż do przyjęcia rolnictwa; znaczna część nadal reprezentuje kultury pasterskie (osiadły lub półosiadły tryb życia).


PALEOAZJATYCKIE LUDY, ludy paleosyberyjskie, grupa ludów pn. i pn.-wsch. Azji; zalicza się do nich Czukczów, Itelmenów, Jukagirów, Ketów, Koriaków i Niwchów, także Ajnów, Aleutów, Eskimosów; ogólna liczebność l.p. (bez Ajnów) wynosi ok. 36,3 tys. osób (1989). Reprezentują najstarszą populację regionu, nie powiązaną żadnym pokrewieństwem językowym poza jego granicami; są formalnie prawosławni; zachowały wiele elementów szamanizmu i animizmu; stanowią pozostałość większych kompleksów etniczych z odległej przeszłości, zasymilowanych przez dominujące obecnie na Syberii populacje i częściowo zepchniętych w niesprzyjające środowisko ekologiczne; zajmują się polowaniem na ssaki mor., myślistwem i rybołówstwem śródlądowym lub przejętą od sąsiadów hodowlą reniferów